Beslenme ve Diyet Uzmanı Hatice Bayraktar

Glutensiz beslenme ile ilgili bilmedikleriniz

Beslenme ve Diyet Uzmanı Hatice Bayraktar

Gluten Nedir?

Gluten; arpa, buğday ve çavdar gibi tahıllarda bulunan bitkisel bir protein türüdür. 

İlave edildiği ürünlerin istenilen özelliğe gelmesi (esneklik/kıvam/yumuşaklık vb.) açısından gıda endüstrisinde sıklıkla tercih edilmektedir. Çoğu hazır ürünlerde ( ekmek, makarna, bulgur, irmik, sos ve hamur işi gıdalarda) gluten bulunmaktadır. Bunun yanı sıra yalnızca gıda endüstrisi değil birçok kozmetik ürünlerde kıvam verici özelliği açısından gluten içermektedir.

Normalde gluten içermeyen ürünler glutenli ürünlerle birlikte yetiştirildiğinde veya glutenli ürünlerle ortak bantlar kullanılarak paketleme işlemlerinin yapıldığında çapraz bulaş sebebiyle glutene rastlamanın mümkün olduğu unutulmamalıdır.

Glutensiz Beslenmeyi Kimler Tercih Etmelidir?

Glutensiz beslenme, gluten içeren besinlerin beslenme düzeninden tamamen çıkartılmasını ifade etmektedir. Bu beslenme düzeni Çölyak hastalığı ve Gluten duyarlılığı bulunan kişiler için bir tedavi biçimi olarak tavsiye edilmektedir. Glutensiz beslenmenin uygulanmasındaki amaç, hastalığın var olan belirtilerini kontrol altına almak ve hastaların yaşam kalitelerini artırmaktır.

Bu nedenle  ‘’Glutensiz beslenme diyeti zayıflama amacıyla değil ; tedavi amacıyla uygulanmakta’’ olduğu iyi bilinmelidir.

Gluten içeren besinler, B grubu vitaminlerinden ve posadan yana zengin oldukları için gerçekten gerekmediği sürece glutensiz beslenme tercih edilmemelidir.

Çölyak hastaları ve gluten duyarlılığı bulunan bireyler dışında, irritable bağırsak sendromu ya da diğer adıyla huzursuz bağırsak sendromu olan hastaların da bir bölümünün glutensiz diyete yanıt verdikleri bilinmektedir. Bunun haricinde, gluten ataksisi ve buğday alerjisinde de glutensiz diyet yapılması önerilmektedir. Bunlara ek olarak bazı otoimmün hastalıklarda da glutensiz diyetin faydalı olabileceğine dair veriler mevcuttur.

Glutensiz Diyet Nasıl Yapılır?

Gluteni tamamen hayatınızdan çıkarmak düşünüldüğü kadar zor değildir. Ancak bunun için sağlıklı ve düzenli bir beslenme planı oluşturulması gerekmektedir. Vitamin ve minerallerce zengin, bol lifli, doğal, besleyici sebze ve meyveler; bitkisel protein kaynakları olan kuru baklagiller; tavuk, balık ve et çeşitleri; yumurta, peynir, süt ve yoğurt gibi besleyici hayvansal gıdalar, glutensiz beslenme modelinin yapı taşlarını oluşturmaktadır.

Bunlara ek olarak ise ara öğün alternatifleri açısından glutensiz yiyeceklere ulaşmak mümkündür.

Glutensiz Diyette Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar Nelerdir?

Glutensiz beslenme diyeti yaparken yetersiz lif alımından kaynaklı bağırsak sorunları yaşamamak adına, lif açısından zengin meyve ve sebze tüketimine oldukça önem gösterilmesi gerekmektedir. Protein, vitamin ve mineral içeriği yüksek olan sebzeleri; yemeklerin, salataların veya sandviçlerin içerisine ekleyerek glutensiz beslenme sebebiyle alamadığınız bazı besin öğelerini telafi edebilirsiniz.

Glutensiz beslenirken mutfağınızda da birtakım önlemler almanız gerekmektedir. Un ve pasta mamulleri (kabartma tozu, maya, susam, haşhaş, vs.) gibi gluten içermeyen gıda maddeleri daima çok iyi paketlenmiş olmalı ve gluten içerikli gıda maddelerinden ayrı olarak üst raflarda muhafaza edilmelidir. Yemek pişirmeye başlamadan önce mutfak tezgâhlarının, mutfak aletlerinin, fırının, fırın tepsilerinin, çırpma telinin, yemek kaşıklarının güzelce temizlenmesi gerekir. Böylece glutensiz diyet uygulayan kişiler için potansiyel bir çapraz bulaşma tehlikesini önleyebilirsiniz. Havadaki un, partikül bulaşmış mutfak araç ve gereçlerinin kullanılması ve yetersiz temizlik glutensiz ürünlerin çapraz bulaşmasının başlıca nedenleridir.

Glutensiz Diyette Kaçınılması Gereken Gıdalar

•    Glutensiz diyetlerinizde buğday, arpa , çavdar ve bunların unlarından yapılan ekmeklerden ; yanı sıra ‘gluten içerir’ ibaresi bulunan ürünlerden uzak durulmalıdır.
•    Sosis, salam, hazır çorbalar gibi gıdalar, içerisinde inceltici ve yağ tutucu olarak gluten içerdikleri için bu besinlerinde tüketiminden kaçınılmalıdır.
•    Bunlar dışında malt, malt aroması içeren biralar da glutensiz beslenirken tüketmemeniz gereken içecekler arasında yer almaktadır.

Glutensiz Yiyecekler Nelerdir?

Glutensiz diyet programı başlangıçta korkutucu ve uygulaması güç gelebilir. Fakat bu program içeriğine alıştıktan sonra gluten tüketimine bağlı oluşan şikayetlerin azaldığını fark etmek mümkün.
Glutensiz diyet programı uygulayan bireyler tükettiği bütün gıdaların etiketini kontrol etmeli ve İşlenmemiş yiyecekler doğal olarak glutensiz olduğundan, beslenme programlarında işlenmemiş gıdalar tercih etmelidir.
İşlenmiş yiyeceklerde ve birçok tahılda yaygın olarak gluten olduğu unutulmamalıdır.

Glutensiz Beslenme Listesi

Glutensiz Unlar

•    Hindistan Cevizi Unu
•    Badem Unu
•    Fındık Unu
•    Esmer Pirinç Unu
•    Mısır Unu
•    Patates Unu
•    Kestane Unu
•    Pirinç Unu

Glutensiz Yağlar

•    Hindistan Cevizi Yağı
•    Saf Zeytinyağı
•    Susam Yağı
•    Ot ile Beslenen Hayvanların İç Yağları
•    Ghee - Hayvansal Hint Yağı
•    Avokado Yağı
•    Badem Yağı
•    Ceviz Yağı
•    Ayçiçek Yağı
•    Mısır, Fındık ve Kanola Yağları

Sebzeler

•    Kıvırcık Salata
•    Marul, Brokoli
•    Ispanak
•    Karalahana
•    Pazı
•    Yonca Filizi
•    Brüksel Lahanası
•    Kuşkonmaz
•    Yeşil Fasulye
•    Maydanoz
•    Taze Soğan
•    Tere
•    Rezene
•    Pırasa
•    Beyaz Lahana
•    Karnabahar
•    Soğan
•    Sarımsak
•    Arpacık Soğanı
•    Mantar
•    Enginar
•    Çin Lahanası
•    Kereviz
•    Şalgam
•    Turp
•    Meksika Turpu
•    Salatalık
•    Bal Kabağı
•    Kırmızı Biber
•    Domates
•    Patlıcan
•    Yeşil Biber
•    Su Kestanesi

Meyveler

•    Avokado
•    Limon
•    Misket Limonu
•    Üzüm, Kayısı
•    Mango
•    Papaya
•    Kavun
•    Ananas
•    Kuru Erik

Glutensiz Süt Ürünleri

•    Süt
•    Tereyağı
•    Peynir
•    Kaymak
•    Süzme Peynir
•    Ekşi Krema
•    Yoğurt

Glutensiz Tahıl ve Bakliyatlar

•    Pirinç
•    Soya
•    Patates
•    Karabuğday
•    Maş Fasulyesi
•    Tef
•    Kinoa
•    Ararot
•    Amarant
•    Keten Tohumu
•    Chia Tohumu
•    Nohut
•    Bezelye
•    Mercimek
•    Fasulye
•    Barbunya
•    Soya Fasulyesi

Glutensiz Kuru Yemişler

•    Fındık
•    Fıstık
•    Badem
•    Ceviz
•    Leblebi

Glutensiz İçecekler

•    Su
•    Sıkma Meyve Suları
•    Kahve
•    Çay
•    Soda
•    Limonata

Etler

•    Kırmızı Et
•    Beyaz Et
•    Deniz Ürünleri

Gluten İçeren Yiyecekler Nelerdir?

Arpa, buğday , çavdar ve bu ürünlerin mahsullerinde bulunan gluten, bazen hiç tahmin etmeyeceğiniz gıdalar içerisinde de karşınıza çıkabilmektedir. Glutenin yalnızca tahıl içiresinde bulunmadığı aynı zamanda farklı amaçlarla kullanılabilen ve dışardan eklenilebilen bir protein kaynağı olduğu bilinmelidir.

Örneğin; yiyecekleri lezzetlendirmek için kullandığınız bir baharat karışımı ya da sosta glutenle karşılaşmak mümkündür. Bu sebepten ötürü özellikle de paketli, işlenmiş gıda alışverişlerinde mutlaka ürün içeriği okunmalıdır. Glutensiz beslenmede yapılan en büyük hatalardan biri ise farkında olmadan glutensiz ve glutenli gıdaları bir araya getirmektir. Örneği un kavurduğunuz bir kaşıkla, sebze yemeğini karıştırmak ya da normal ekmekle tost yaptığınız bir tost makinesinde glutensiz ekmekle tost yapmak gibi ufak detaylara da dikkat etmek gerekmektedir.

Gluten İçeren Besinler

•    Buğday Unu, Buğday Nişastası, Kahverengi Un, Kavuzlu Buğday, Buğday Özütü
•    Çavdar, Arpa
•    Ekmek, Pide ve Lavaş
•    Pasta, Kek ve Turta
•    Kahvaltılık Gevrek
•    Kurabiye, Bisküvi ve Kraker
•    Paketli Patates Kızartması ve Cips
•    Bulgur, Kepek, İrmik
•    Makarna, Erişte, Hububat
•    Et Suyu, İşlenmiş Et
•    Et veya Deniz Ürünü Taklitleri
•    Baharat Karışımları
•    Çorba ve Harçları
•    Sirke (Tam damıtılmış sirkeler gluten içermez)
•    Sakız
•    Soya Sosu, Salata Sosları
•    Soslu Kuru Yemişler
•    Kuskus
•    İrmik

Yazarın Diğer Yazıları