Yeni uzunca bir yolculuğa çıkıyoruz…
Son zamanlarda alfabedeki iki harfi yan yana gelmiş halini sıklıkla görür olduk. AI (artificial intelligence), yani Yapay Zeka. Teknolojik gelişmeye paralel, yapay zeka dediğimiz kavram ileriki yıllarda dünyadaki hakimiyetimize ortak olacak gibi görünüyor. Geleceği şekillendirecek yeniliklerden biri yapay zekanın oluşumu ve yükselişi.
Her gün bir tık daha yukarı çekilen teknolojik gelişmeler, önümüzdeki yıllarda yapay zekada ki esas yarışın, insansı robotların bizden ayırt edilemez duruma geldiklerinde başlamasını işaret etmektedir. Amerikan filmlerinin haricinde, seksenli yıllarda bir Türk dizisinde “Babür’’ isimli evde temizlik, yemek yapan, çay kahve ikramında bulunan robotu anımsayanlarınız vardır. Bazılarımızda yine o yıllarda uzay gemisi filmindeki gibi tek dokunuşla önümüze açılan ekranda her bilgiye ulaşabilmenin kolaylığına imrendik. Günümüzde aktif olarak gündemde olan yapay zekalar, bundan 15-20 yıl kadar öncesinde filmlere konu olan birer hayalden ibaretti. Şimdi izlediğimiz filmler ise gelecekteki olacakların habercisi konumunda. Peki bu dilimize pelesenk olan bu yapay zeka (AI) nedir?
Bir bilgisayarın veya bilgisayar kontrolündeki bir robotun çeşitli faaliyetleri (insan gibi davranışlar sergileme, sayısal mantık yürütme, hareket, konuşma, sesleri algılama, çevresi ile etkileşime girip verilerden çıkarımlarda bulunabilen vs.,) canlılara benzer şekilde yerine getirebilme kabiliyetidir ve günümüzde bir çok alanda kullanılmaktadır.
Yapay Zekanın Ortaya Çıkışı ve İlk yapay zeka örnekleri
1940 lı yıllarda matematikçiler ile bilgisayar bilimci Alan Turing (Turing testi), Nobert Wiener ve John Von Neumann katkılarıyla bugünkü bilgisayar bilimlerinin temelleri atılmış. Yapay zekânın bağımsız bir araştırma alanı olarak ortaya çıkışı ise bir grup araştırmacının, 1956 yazında New Hampshire'daki Dartmouth College'da bu konu ile ilgili bir seminere katılmak üzere bir araya gelmesi ile başlamış. Organizatörlerinden John McCarthy, sunum belgesinde ilk kez "yapay zekâ" terimini tanıtır. Yapay zekanın üretiminde en etkin rolü İngilizler ve Japonlar’ın oynadığı bilinmektedir. 1980'lere kadar somut bir gelişme olmayan yapay zeka alanında ilk önemli gelişme, Garry Kasparov’u yenmesiyle yapay zekâ ve robotların insan yaşamı üzerinde nasıl bir etkiye sahip olacağı üzerine tartışmalar yeniden canlanmıştır.
Yapay zeka alanında halen geçerliliğini korumakta olan Turing Testi’nin adı Alan Turing’den gelmektedir. Turing bu testte bir yapay zekanın, zekasını sayısal olarak ölçemeyeceğimizi, bunun yerine davranışlarını değerlendirmemiz gerektiğini belirtmiş. Test bir hakem ve birisi insan, diğeri makine ile gerçekleştiriliyor. Hakem, yarışmacıları göremeyeceği bir noktadan onlara sorular sorar. İki yarışmacı da, sorulara cevaplar verir. Eğer bu teste hakem olarak katılanların belli bir oranı (örneğin %30'undan fazlası) insan ile makinayı birbirinden ayırt edemezse; o makina "yeterince insansı" kabul edilmekteymiş.
Yapay zekânın ilk örnekleri için zamanda yüz değil, bin değil, binlerce yıl geri gidiyoruz. Yunan mitolojisinde teknoloji ve artizan tanrısı Hephaestus ile mimar Pygmalion akıllı robot olan Talosu yaratırlar. Efsaneye gore bronzdan dev bir adam şekliyle vücut bulan Talos, Europa isimli bir kadını korumak için Girit adasının çevresini her gün 3 kez dolaşıyordu. (Bekçilik işlerini üstlenecek robotların atası olarak görebiliriz.)
Wolfgang von Kempelen tasarladığı satranç oynayan robotu “Mekanik Türk” ile 1769 yılında Avrupa turuna çıkar. Vezir kıyafetli bir robotun o zaman için sadece satranç taşlarını hareket ettirecek mekanik hareketleri yapabiliyor olmasının inanılmazlığını bir kenara koysak bile, karşısına çıkan her rakibi bir bir yenmesi de muhteşem bir yapay zekâya sahip olduğuna dalaletti. İçinde dönen çarklar, manivelalar ve mekanik aksamları ile herkese kendini hayran bırakan bir robot tasarlamıştı. Napoleon Bonaparte ve Benjamin Franklin gibi devlet adamlarının da yenildiği bu robotun foyası yaklaşık 50 yıl sonra ortaya çıktı. İçinde son derece yetenekli satranç oyuncularının oturuyor olması ve bu kişinin bir mekanizma yardımıyla robotun kolunu oynatıyor olması insanlık tarihinin en büyük hilelerinden biri olarak anılır. Ancak, burada vurgulanması gereken nokta, insanların belki de tarihte ilk kez insan ve hayvan dışı bir zekâ gösterisinin, büyüyle veya mucizeyle değil de, bir (mekanik) düzeneğin kendine has zekâsı (yapay zekâ) ile açıklanmasına inanmaya meyil göstermiş olmaları.
1956 dan bu yana aradan geçen yaklaşık 60 yıllık zaman diliminde, bilgisayarların işlem hızındaki artışla birlikte, insan zekasına yakın sistemler oluşturulmaya başlandı. Yapay zeka noktasında ki gelişme yeni bir boyut kazandı. Artık bilim insanlarının şimdiki hedefinde düşünen, anlayan, algılayan robotlar var…
Yapay zeka çeşitleri
Tamamen reaktif; İlk yapay zeka olarak, yapay zekanın en basit hali diyebiliriz. Ortamı/durumu algılar ve ne görüyorsa onu yapar. Geniş bir dünya algısı yoktur. Hatıralar oluşturamaz ya da şimdiki kararını eski tecrübelerine göre veremez. Sadece bir alanda uzmanlaşabilir. Google'ın Alpha Go adlı oyun oynayan yapay zekası bunun en güzel örnekleri.
Sınırlı hafıza; Yapay zeka merdiveninde bir üst basamak. Mevcut birçok yapay zeka bu kategoridedir. Sınırlı hafıza geçmişteki bilgileri göz önüne alır ve onları önceden programlanmış dünya algısına ekler. Uygun kararı vermek ve harekete geçmek için yeterince hafızası ve tecrübesi vardır. Örnek vermek gerekirse, kendi giden arabalar, Chatbot’lar, Kişisel dijital asistanlar vb.
Zihin Teorisi; Gelecekte olması beklenen yapay zeka türüdür. Bu tipteki Yapay zekanın insanların davranışlarını etkileyen düşünceleri ve duyguları anlama kapasitesi vardır. Tamamen insan gibi davranabilme kabiliyetine sahip. Duyguları, motivasyonları, amaçları kavrayabilir ve insanlarla sosyalleşebilir. Henüz yapılamadı ancak büyük ihtimalle bir sonraki yapılacak yapay zeka bu olacaktır. Bu tipe, Starwars’dan tanıdığımız C-3PO ve R2-D2 ve I, Robot filmini örnek verebiliriz.
Bilinci Olan; Tip 4 Yapay zeka kendini ifade edebilir. Bilinçleri vardır ve kendi durumlarının farkındadır. Başkalarının duygularını ön görebilirler, soyut düşünceler üretip çıkarımlar yapabilirler. Onlar makinelerin gelecek nesilleridir; Süper akıllı, duygusal, bilinçli. Örnek; Ex Machina filmindeki Eva, Humans dizisindeki Synths
Devam edecek...
